سير تطوّر واژة «ادب» «با تأکید بر سه قرن اول هجري»
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
1 -
کلید واژه: , تأدیب علم ادب ادیب تعلیم تعلّم,
چکیده مقاله :
«ادب» در عرف عرب جاهلي عادات و رسوم نيكو به شمار مي‌رفته كه چنين تفكري از ميراث گذشته به يادگار مانده است. از آنجايي كه تعليم و تربيت داراي اهميت بوده لذا كلمة ادب برای جامع معارف (به غير معارف ديني) مورد استفاده قرار می‌گرفته ولي لفظ تأديب و تعليم مترادف يكديگر به‌كار می‌رفته است. پس از اسلام معني ادب با همان مفاهيم قبلي متداول بوده است. آميزش عربها با اقوام ديگر خاصه در سه قرن اول هجري سبب مي‌شود تا حوزة معني ادب گسترش يافته و بر انواع علوم و فنون از جمله صنايع، ورزش‌ها و پيشه‌ها اطلاق گردد. نيز در سه قرن اول هجري «ادب» در معناي نكته‌هاي ظريف، بديع، لطيفه‌ها، نادره‌ها بكار مي‌رفته و كسي را كه با موارد ياد شده آشنا بوده، اديب مي‌خواندند. در اواخر قرن سوم به تدريج ادب در معني لغت، مصطلح مي‌شود. در قرن پنجم و ششم این واژه براي مفاهيم صرف و نحو و بيان متداول مي‌گردد. مفهوم دگرگوني‌هاي واژه ادب در طي قرون متمادي با سرگذشت اجتماعي اقوام همراه بوده است. در زبان فارسي هم بر اساس متون نظم و نثر اين واژه در معانی نزاکت، رفتار پسندیده و نیکو و نيز در معنی «علم ادب» از جمله صرف، نحو، لغت و... مورد توجه قرار گرفت.
“Adab” in tradition of the pre-Islamic Arabic culture was a word for good manners and customs inherited through generations. Due to the importance of teaching and training, the term applied to all branches of knowledge, except divinities, but the word Ta’dib (teaching ‘Adab’/ good manners) was considered synonymous with teaching. So it went after Islam. Arabs’ contacts with other nations, especially during the first three centuries, caused the extension of the term’s significance so that it included all sciences, crafts, and sports. In this period, ‘Adab’ meant witty, innovative and subtle points. A learned witty person was referred to as ‘Adib’, i.e. a man of ‘Adab’. By the end of the third century, the term was commonly used for word study. In the fifth and sixth centuries it referred to inflection, syntax and rhetoric. Changes in connotations of the term ‘Adab’ was linked with the social history of nations. In Farsi language, it means courtesy and good manner; it also is a word for literature.
