مدل نوین حکمرانی قضایی برای توسعه پایدار: از عدالت پایدار تا عدالت هوشمند، بی‌طرف و فراگیر
محورهای موضوعی : Judical Governanceنیما نوروزی 1 , سید صمصام الدین قوامی 2
1 - گروه فقه و حقوق، دانشکده علوم و معارف، جامعه المصطفی العالمیه و سطوح عالیه قم، حوزه علمیه قم، قم شریف، ایران
2 - مدیر بنیاد فقهی مدیریت اسلامی و استاد درس خارج حوزه علمیه قم، قم، ایران
کلید واژه: عدالت پایدار, عدالت هوشمند, عدالت بی‌طرف, عدالت فراگیر, حکمرانی قضایی, اهداف توسعه پایدار,
چکیده مقاله :
این مقاله به طراحی و تبیین یک مدل نوین حکمرانی قضایی همسو با اصول و اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد (SDGs) می‌پردازد. نظام‌های قضایی سنتی که عمدتاً به حل اختلافات و اجرای قوانین موجود محدود بوده‌اند، در مواجهه با مسائل نوین مانند پایداری زیست‌محیطی، نابرابری‌های اجتماعی و تحولات فناورانه با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند. برای غلبه بر این محدودیت‌ها، پژوهش حاضر چارچوبی جامع بر پایه چهار رکن عدالت پایدار، عدالت هوشمند، عدالت بی‌طرف و عدالت فراگیر ارائه می‌کند. عدالت پایدار بر عدالت بین‌نسلی و تضمین پایداری معیشت و منابع طبیعی تأکید دارد تا تصمیمات قضایی به ثبات بلندمدت کمک کنند. عدالت هوشمند از فناوری‌های نوین مانند دادگاه‌های الکترونیک، کلان‌داده و هوش مصنوعی برای ارتقای کارآمدی، شفافیت و دسترسی بهره می‌گیرد. عدالت بی‌طرف به برابری همه شهروندان در برابر قانون بدون تبعیض و دخالت‌های بیرونی توجه دارد و عدالت فراگیر نیز بر تضمین دسترسی اقشار محروم و گروه‌های آسیب‌پذیر به خدمات حقوقی متمرکز است. یافته‌ها نشان می‌دهد که ادغام این چهار رکن می‌تواند دستگاه قضایی را از نهادی صرفاً حقوقی به نهادی حکمرانی و توسعه‌محور تبدیل کند که قادر است عدالت، برابری و توسعه پایدار اجتماعی را ارتقا دهد. مقاله در پایان پیشنهادهای سیاستی برای اجرای این مدل در سطح ملی ارائه می‌کند و بر اهمیت اراده سیاسی، اصلاحات نهادی و همکاری‌های بین‌المللی در پیشبرد حکمرانی قضایی پایدار تأکید دارد.
This paper explores the design and implementation of a novel judicial governance model aligned with the principles and objectives of the United Nations Sustainable Development Goals (SDGs). Traditional judicial systems, often limited to resolving disputes and enforcing existing laws, face increasing challenges in addressing contemporary issues such as environmental sustainability, social inequality, and technological transformation. To overcome these limitations, this study proposes a comprehensive framework built upon four core pillars: sustainable justice, smart justice, impartial justice, and inclusive justice. Sustainable justice emphasizes intergenerational fairness and the preservation of livelihoods and natural resources, ensuring that judicial decisions contribute to long-term stability. Smart justice leverages digital technologies, including online courts, big data, and artificial intelligence, to improve efficiency, transparency, and accessibility. Impartial justice guarantees equality before the law, free from discrimination or external influence, while inclusive justice focuses on providing fair access to legal services for marginalized and vulnerable groups. The findings suggest that integrating these four pillars can transform the judiciary from a reactive legal body into a proactive institution of governance, capable of promoting justice, equity, and sustainable societal development. The paper concludes with policy recommendations for adopting this model in national contexts, highlighting the importance of political will, institutional reform, and international cooperation in advancing judicial sustainability.
