مقایسه و ارزیابی سطح برخورداری محلات کلانشهر تهران از امکانات و خدمات محله‌ای از منظر عدالت فضایی
محورهای موضوعی : مطالعات محله در شهرهای ایرانی اسلامی
بهزاد عمران‌زاده
1
,
علی ماهوش محمدی ورنوسفادرانی
2
1 - استادیار گروه شهر اسلامی- ایرانی، پژوهشکده شهید صدر، دانشگاه .جامع امام حسین (ع)، تهران، ایران
2 - دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
عدالت فضایی بازتاب جست‌وجوی دیرباز جامعه انسانی در پی عدالت در مقیاس شهری است و با چگونگی توزیع و برخورداری از خدمات و امکانات شهری گره خورده است. مطالعات نشان می‌دهد برخورداری از خدمات سطح محله‌ای تأثیر قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی شهروندان دارد. بر این اساس پژوهش حاضر ابتدا به تبیین شاخص سنجش عدالت فضایی از بعد نظری پرداخته و سپس با پیشنهاد مدل آماری «تعادل فضایی ترکیبی» به ارزیابی عدالت فضایی در برخورداری از خدمات شهری سطح محله‌ای میان محلات 353گانه شهر تهران مبتنی بر شواهد عینی می‌پردازد. با استفاده از این مدل و بر اساس 34 سنجه کالبدی احصاء شده در 10 گروه، برخورداری محلات در دو سطح محله‌ای (بدون اعمال تأثیر ناحیه و منطقه) و ترکیبی (با اعمال تأثیر ناحیه و منطقه) مورد سنجش قرار گرفته و در 13 سطح طبقه‌بندی شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از شکاف عمیق در توزیع امکانات و خدمات سطح محله‌ای و دسترسی محلات شهر تهران به آنها است. به‌نحوی‌که نزدیک به 70 درصد محلات با جمعیتی در حدود 82.5 درصد جمعیت شهر تهران در وضعیتی پایین‌تر از متوسط نسبت به معیارِ متوسط برخورداری کلی تمام محلات ارزیابی شده‌اند. همچنین شدت نابرابری در توزیع امکانات در محلات برخوردارتر، بیش از محلات با برخورداری زیر متوسط ارزیابی شد. از سویی یافته‌ها بیانگر توزیع عادلانه‌تر در مقیاس ناحیه‌ای و منطقهای نسبت به مقیاس محله‌ای است. در نهایت فرایند طی شده در این پژوهش نیاز به‌ایجاد مقیاسی واحد برای سنجش توأمان کمیت و کیفیت امکانات شهری را آشکار کرد که پیشنهاد می‌شود در دستور کار نهادهای مربوطه قرار گیرد.
احمدی، اکبر و اسفندیار جهانگرد (1399) رتبه‌بندی محلات شهر تهران از بعد سطح برخورداری و کیفیت زندگی با استفاده از Fuzzy TOPSIS. اقتصاد شهر (5) 1، صص 127- 147.
بیات، اسداله و زینب کرکه‌آبادی و سعید کامیابی (1396) ارزیابی و سنجش وضعیت افتراق و ناهمگونی فضایی موجود در سطح منطقه شهری تهران با استفاده از مدل TOPSIS. جغرافیا، 15 (دوره جدید) (54 )، صص 229- 246.
SID. https://sid.ir/paper/150147/fa
تقوایی، علی‌اکبر و محمدرضا بمانیان و محمدرضا پورجعفر و مهدی بهرام‌پور (1394) میزان سنجش عدالت فضایی در چارچوب نظریه شهر عدالت‌محور، مورد پژوهی: مناطق 22گانه شهرداری تهران، مدیریت شهری، 14 (38)، صص 391-423. SID.https://sid.ir/paper/92135/fa
حیدری چیانه، رحیم و حجت محمدی ترکمانی و موسی واعظی (1396) تحلیلی بر عدالت فضایی و کاربری‌های درمانی مبتنی بر GIS مطالعه موردی: کلانشهر تبریز، بیمارستان، 16 (3 (مسلسل 62))، صص 19-29.
SID. https://sid.ir/paper/106691/fa
داداش‌پور، هاشم و فرامرز رستمی (1390) سنجش عدالت فضایی یکپارچه خدمات عمومی شهری بر اساس توزیع جمعیت، قابلیت دسترسی و کارایی در شهر یاسوج، مطالعات و پژوهش‌های شهری منطقهای، 3 (10)، صص 1-22.
SID.https://sid.ir/paper/153045/fa
دلایی میلان، ابراهیم و رضا خیرالدین (1396) سنجش عدالت فضایی در بستر نظام حمل و نقل عمومی با مدل تحلیل شبکه‌ای (مورد پژوهی: مناطق 2، 3، 4 و 5 شهر تهران). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی (جغرافیای انسانی)، 9 (3)، صص19-39. SID. https://sid.ir/paper/502206/fa
رهنما، محمدرحیم و جواد ذبیحی (1390) تحلیل توزیع تسهیلات عمومی شهری در راستای عدالت فضایی با مدل یکپارچه دسترسی در مشهد، جغرافیا و توسعه، 9 (پیاپی 23)، صص 5-26. SID. https://sid.ir/paper/77025/fa
صارمی، حمیدرضا و سهیلا توتزاری (1393) سنجش و ارزیابی سطوح برخورداری مناطق شهری کلان شهر تهران با استفاده از تکنیک TOPSIS. هویت شهر، 8 (18)، صص 47-60. SID. https://sid.ir/paper/154650/fa
صالحی امیری، سیدرضا و زهره رضایی (1387) بررسی مفهوم عدالت اجتماعی. پژوهشنامه عدالت اجتماعی، - (26)، صص 11-37. SID. https://sid.ir/paper/479223/fa
عمران‌زاده، بهزاد (1394) تبیین عدالت فضایی در شهر آرمانی اسلام (مطالعه موردی: کلان شهر تهران)، رساله دکتری برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تهران.
مرصوصي، نفیسه (1382) تحليل فضايي عدالت اجتماعي در شهر تهران مطالعه موردی شهرداری تهران، رساله دکتری جغرافيا گرايش برنامه‌ريزي شهري، دانشگاه تربيت مدرس، تهران.
ندایی طوسی، سحر و علیرضا نوری (1396) ارزیابی یکپارچه عدالت بالفعل فضایی در دسترسی به تسهیلات پایه شهری به روش ارزیابی چندمعیاره فضایی، موردپژوهی: شهر اردبیل، صفه، 27 (78 )، صص 105-136.
SID. https://sid.ir/paper/94451/fa
نوروزی، فریبا و اسماعیل صالحی و مریم خستو (1398) فراتحلیل مطالعات انجام شده در حوزه عدالت فضایی. جغرافیا و آمایش شهری- منطقهای، 9 (33)، صص 83-104. SID. https://sid.ir/paper/524390/fa
وارثی، حمیدرضا و صفر قائدرحمتی و ایمان باستانی‌فر (1386) بررسی اثرات توزیع خدمات شهری در عدم تعادل فضایی جمعیت مطالعه موردی؛ مناطق شهر اصفهان. جغرافیا و توسعه، 5 (پیاپی 9)، صص 91-106.
SID. https://sid.ir/paper/77355/fa
الوندی‌پور، نینا و هاشم داداش‌پور (1397) فرا روش پژوهش‌های مرتبط با عدالت فضایی در مقیاس شهری در ایرن در بازه زمانی 1383-1394، پژوهش‌های بوم شناسی شهری، 9 (2 (پیاپی 18) )، صص 63-74.
SID. https://sid.ir/paper/407589/fa
Alperovitz, G. (2017) The possibility of a pluralist commonwealth evolutionary reconstruction toward a caring and just political economy, Interdisciplinary Journal of Partnership Studies, 4 (1).##
Alrobaee, T. R. (2021) Measuring spatial justice indices in the traditional islamic cities by using gis, an-najaf holy city, Iraq A case study, Journal of Geoinformatics & Environmental Research, 2 (01), 01–13.##
Bibby, P., Henneberry, J., & Halleux, J.-M. (2021) Incremental residential densification and urban spatial justice: The case of England between 2001 and 2011, Urban Studies, 58 (10), Article 10. https://doi.org/10.1177/0042098020936967.##
Biswas, S. P. (2015)Assorted City: Equity, Justice, and Politics in Urban Services Delivery. SAGE Publications India.##
Bowen, W. (2002) An Analytical Review of Environmental Justice Research: What Do We Really Know? Environmental Management, 29 (1), 3–15. https://doi.org/10.1007/s00267-001-0037-8.##
Cervero, R., & Kockelman, K. (1997) Travel demand and the 3Ds: Density, diversity, and design. Transportation Research Part D: Transport and Environment, 2 (3), 199–219.##
Chakraborty, L., Rus, H., Henstra, D., Thistlethwaite, J., & Scott, D. (2020)A place-based socioeconomic status index: Measuring social vulnerability to flood hazards in the context of environmental justice. International Journal of Disaster Risk Reduction, 43, 101394.##
Connolly, J. J. T., & Steil, J. (2009) Finding Justice in the City, In P. Marcuse null (Ed.), Searching for the Just City: Debates in Urban Theory and Practice (Vol. 1, pp. 1–16).##
Corubolo, E. (1998)Urban management and social justice.##
Dlabac, O., Zwicky, R., Carpenter, J., & Pereira, P. (2022) Towards the ‘just city’? Exploring the attitudes of European city mayors. Urban Research & Practice, 15 (2), Article 2. https://doi.org/10.1080/17535069.2020.1739323.##
Ewing, R., Handy, S., Brownson, R. C., Clemente, O., & Winston, E. (2006) Identifying and measuring urban design qualities related to walkability, Journal of Physical Activity and Health, 3 (s1), S223–S240.##
Fainstein, S. S. (2014) The just city. International Journal of Urban Sciences, 18 (1), Article 1. https://doi.org/10.1080/12265934.2013.834643.##
Fan, C., Jiang, X., Lee, R., & Mostafavi, A. (2022) Equality of access and resilience in urban population-facility networks. Npj Urban Sustainability, 2 (1), Article 1. https://doi.org/10.1038/s42949-022-00051-3.##
Fincher, R., & Iveson, K. (2012) Justice and Injustice in the City. Geographical Research, 50 (3), Article 3. https://doi.org/10.1111/j.1745-5871.2011.00742.x.##
Gaile, G. L. (1984) Measures of Spatial Equality. In G. L. Gaile & C. J. Willmott (Eds.), Spatial Statistics and Models (pp. 223–233), Springer Netherlands. https://doi.org/10.1007/978-94-017-3048-8_12.##
Galster, G. C., & Killen, S. P. (1995) The geography of metropolitan opportunity: A reconnaissance and conceptual framework, Housing Policy Debate, 6 (1), 7–43. https://doi.org/10.1080/10511482.1995.9521180.##
Hadjimichalis, C. (2011) Uneven geographical development and socio-spatial justice and solidarity: European regions after the 2009 financial crisis, European Urban and Regional Studies, 18 (3), Article 3.##
Harvey, D. (2009) Social justice and the city (Rev. ed), University of Georgia Press.
Jian, I. Y., Luo, J., & Chan, E. H. W. (2020) Spatial justice in public open space planning: Accessibility and inclusivity. Habitat International, 97, 102122. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2020.102122.##
Kunzmann, K. R. (1998) Planning for spatial equity in Europe. International Planning Studies, 3 (1), 101–120.##
Lobao, L. M., Hooks, G., & Tickamyer, A. R. (2007) The Sociology of Spatial Inequality, SUNY Press.##
Meng, Y., & Malczewski, J. (2015) A GIS-based Multicriteria Decision Making Approach for Evaluating Accessibility to Public Parks in Calgary, Alberta. HUMAN GEOGRAPHIES – Journal of Studies and Research in Human Geography, 9 (1), Article 1. https://doi.org/10.5719/hgeo.2015.91.3.##
Mohai, P., Pellow, D., & Roberts, J. (2009) Environmental Justice. Annual Review of Environment and Resources, 34. https://doi.org/10.1146/annurev-environ-082508-094348.##
Moroni, S. (2020) The just city. Three background issues: Institutional justice and spatial justice, social justice and distributive justice, concept of justice and conceptions of justice. Planning Theory, 19 (3), 251–267. https://doi.org/10.1177/1473095219877670.##
Oh, K., & Jeong, S. (2007) Assessing the spatial distribution of urban parks using GIS. Landscape and Urban Planning, 82 (1), Article 1. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2007.01.014.##
Oomen, B., Davis, M. F., & Grigolo, M. (2016) Global Urban Justice. Cambridge University Press.##
Philippopoulos-Mihalopoulos, A. (2014) Spatial justice: Body, lawscape, atmosphere. Routledge.##
Piras, S., Tobiasz-Lis, P., Currie, M., Dmochowska-Dudek, K., Duckett, D., & Copus, A. (2022) Spatial justice on the horizon? A combined Theory of Change scenario tool to assess place-based interventions. European Planning Studies, 30 (5), Article 5. #3
Sassen, S. (1996) Cities and communities in the global economy: Rethinking our concepts. American Behavioral Scientist, 39 (5), 629–639.##
Soja, E. (2009) The city and spatial justice. Justice Spatiale/Spatial Justice, 1 (1), Article 1.##
Stigilitz, J. E. (2012) The price of inequality.##
Trochmann, M. (2023) The Color of Law: A Forgotten History of How Our Government Segregated America. Journal of Social Equity and Public Administration, 1 (2), 107-109.##
Urban transport justice (2016) Journal of Transport Geography, 54, 1–9. https://doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2016.05.002.##
Uwayezu, E., & De Vries, W. T. (2018) Indicators for measuring spatial justice and land tenure security for poor and low income urban dwellers. Land, 7 (3), Article 3.##
Wilson, W. J. (2006) The geography of opportunity: Race and housing choice in metropolitan America. Rowman & Littlefield.##
Zallio, M., & Clarkson, P. J. (2021) Inclusion, diversity, equity and accessibility in the built environment: A study of architectural design practice. Building and Environment, 206, 108352. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2021.108352.##
