تلفیق معماری و هنر با الهام از طبیعت، مطالعه موردی: معماری دوران اسلامی استان کردستان
محورهای موضوعی :آمینه رشیدی 1 , غلامرضا طوسیان شاندیز 2
1 - دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر و رسانه، دانشگاه پیام نور مرکز تهران شرق، تهران
2 - استادیار گروه آموزشی هنر، دانشکده هنر و رسانه، دانشگاه پیام نور مرکز تهران شرق، تهران.
کلید واژه: الهام از طبیعت, طبیعت‌گرایی, معماری اسلامی, هنر.,
چکیده مقاله :
با وجود تلاش‌های فراوانی که در دهه‌های اخیر برای بهبود فرایند طراحی معماری انجام گرفته است، به‌ندرت راه‌حل‌هایی روشن برای به‌کارگیری هنر در معماری با الهام از طبیعت تدوین شده است. ازاین‌رو تحلیل، مقایسه و بررسی نمونه های موجود و آثار معماران بزرگ معاصر برای پاسخگویی به چگونگی استخراج راهکارهای طراحی آنان در مواجه با طبیعت و الهام از آن و دستیابی به سرنخ هایی به‌منظور برانگیختن قوه تخیل طراحان در بهره-گیری از آن ضروری به نظر می رسد. در این پژوهش سعی بر آن است مؤلفه های تأثیرگذار هنر الهام گرفته از طبیعت با تأکید بر معماری اسلامی استخراج و دسته بندی گردد. همچنین كوشش مى‌شود، بنيادها و اصولی را كه به صورتى عام و چشمگير در فضاهاى معمارى اسلامی با الهام از طبیعت قابل‌رؤیت و دريافت است، در قالب موضوع‌هاى مختلف تبيين نمود تا دريچه‌اى به ادراك بهتر اين معمارى گشوده شود. بر همین اساس هدف از این پژوهش آگاهی از تداعیات ذهنی هنرمندان در فرآیند طراحی، مبتنی بر الگوگیری از طبیعت در جهت بهبود تفکر معماری اسلامی است. نوع این پژوهش توصیفی – تحلیلی است و از مبنای هدف کاربردی است. داده های مورد نیاز برای شکل‌گیری نظری موضوع با روش کتابخانه ای و تحلیل هایی که برای هر اثر آورده شده با روش مطالعات میدانی جمع‌آوری شده است. در این پژوهش مؤلفه ها و راهکارهایی برای بهره گیری بهتر از هنر و طبیعت جهت انگیزش تخیل و استفاده طراحان از آن‌ها پیشنهاد می گردد. دستاوردهای پژوهش نشان دهنده آن است که طبیعت به‌صورت کلی تأثیر قابل توجهی بر معماری اسلامی دارد و در بسیاری از راهبردهای منتهی به خلاقیت معماری اثرگذار است. هنر طبیعت همیشه در همه‌جا حاضر و طبقه‌بندی‌ناپذیر و به مثابه ابزاری بسیار قدرتمند برای الهام‌بخشی است. موضوعی که در بناهای شاخص و نمونه‌های مطروحه از اهمیت بیشتری برخوردار است. همچنین معماری اسلامی بیش از آنکه در پی شکل و فرم مشخصی باشد، در خدمت انسان مسلمان برای رسیدن به کمال به کمک طبیعت بوده و هدف غایی از خلقت انسان را که همانا عبادت الهی است را پیگیری می‌کند. لذا برداشت‌های فرم‌گرایانه و ظاهری از طبیعت به‌تنهایی کافی نخواهد بود و حضور روح طبیعت در معماری است که به ارتقا و تجلی آن خواهد انجامید. همچنین قابل استنباط است که مسائل اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی هر منطقه و ناحیه به‌شدت می‌تواند بر معماری و کارکردهای آن تأثیرگذار باشد، لذا فرهنگ خاص اسلامی نیز فرم‌ها و کارکردهای خاص خود را به وجود می‌آورد و همین نکته است که سبب تفاوت معماری اسلامی با سایر بناها می شود.
Despite the numerous efforts in recent decades to improve the architectural design process, however, not any rich solution are developed for applying art in architecture inspired by nature. Therefore, it is necessary to respond to how to extract design solutions in the face of nature and inspiration from nature and to get clues to stimulate the imagination of designers by analyzing, comparing, and reviewing the existing examples and works of great contemporary architects. This paper aims to extract and categorize the influential components of art inspired by nature with an emphasis on Islamic architecture. Additionally, the foundations and principles that may be understood in a general and striking way in the spaces of Islamic architecture inspired by nature are explained in the form of different topics to achieve a better understanding of the architecture. Accordingly, the purpose of this research is to provide the mental associations of artists in the design process, based on modeling from nature to improve the thinking of Islamic architecture. However, the paper employ an applied descriptive-analytical methodology. The data was collected by the library method, and the analysis was conducted by the field studies. In this research, components, and solutions for better exercise of art and nature are proposed to stimulate imagination and use by designers. Furthermore, the results show that nature, holds a significant effect on Islamic architecture and is effective in various strategies leading to architectural creativity. Nature's art is ever-present and unclassifiable as influential means for inspiration, which is significant in the landmark buildings and examples presented. Moreover Islamic architecture, rather than seeking a specific form, serves the Muslim to achieve perfection with the aid of nature and pursues the ultimate purpose of human creation, which is indeed the worship of God. Therefore, the formalistic and apparent perceptions of nature alone shall not be enough, and the presence of the spirit of nature in architecture lead to its improvement and manifestation. However, the climatic, cultural, social, and political issues of each region may strongly influence architecture and its functions, therefore, the particular Islamic culture also creates its forms and functions; this is the point that makes Islamic architecture distinguish from other buildings.
1- انصاری، م.، و محمودی نژاد، ه. (1386). باغ ایرانی تمثیلی از بهشت. هنرهای زیبا، (29)، 39-48.
2- آئینی، س.، افضلیان، خ.، اعتصام، ا.، و شریعت¬راد، ف. (1400). طراحی مبتنی بر روایت به‌عنوان روشی تاریخی (نمونه موردی: مسجد جامع فهرج). باغ نظر، 18(104)، 93-110.
3- بزرگمهری، ز.، و خدادادی، آ. (1389). آمودهای ایرانی (شناخت، آسیب شناسی و مرمت). انتشارات سروش دانش. تهران.
4- بلر، ش.، و بلوم، ج. (1381). هنر معماری اسلامی 2. ترجمه آژند، ی. انتشارات سمت. تهران.
5- بمانیان، م. ر.، ارجمندی، س.، و علی محمدی، ف. (1392). تأثیر اصول فقهی مرتبط با حقوق شهروندی بر پایه عدل در طراحی مسکن (نمونه مورد: سه مورد از خانه‌های ایرانی – اسلامی). فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (12)، 89-100.
6- پسران، آ.، پورمحمد، س.، و شکیبا، ف. (1392). بررسی تطبیقی آثار تادائو آندو و سانتیاگو کالاتراوا به منظور ارائه راهکارهایی برای الهام از طبیعت در طراحی معماری. مطالعات تطبیقی هنر، 4(7)، 45-57.
7- تقی¬زاده، ک. (1385). آموزه‌هایی از سازه‌های طبیعی، درس‌هایی برای معماران. هنرهای زیبا، 28(28)، 75-84.
8- خالدیان، س. (1399). پژوهشی بر چیستی معماری اسلامی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 10(40)، 65-72.
9- دانشجو، خ.، میرحسینی، م.، و مهدوی نژاد، م. ج. (1391). مقدمه‌ای بر گرایش به طبیعت در نمونه¬هایی از معماری معاصر ایران. هویت شهر، 9(23)، 83-90.
10- رایمند، ش. (1398). بررسی اثرگذاری معماری زیست گرا بر شکل‌گیری گفتمان نوین معماری. شباک، 5(7)، 165-172.
11- روحی زاده، ا.، حافظی، م. ر.، فرخ‌زاد، م. و پناهی، س. (1397). بهره¬گیری از طبیعت در آموزش طراحی سازه در معماری. باغ نظر، 15(68)، 59-72.
12- زارعی، م. ا. (1385). مسجد – مدرسه دارالاحسان سنندج. چاپ اول. اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان. سنندج
13- زارعی، م. ا. (1391). نگاهی به معماری و تأکید بر نقش‌پردازی در آرایه‌های حمام خان سنندج. نشریه هنرهای زیبا – معماری و شهرسازی، 17(1)، 73-85.
14- سعدوندی، م.، و مهوش، م. (1394). آسیب‌شناسی شاخص سازی مفاهیم اسلامی در معماری اسلامی. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 6(21)، 47-56.
15- شرقی، ع.، و قنبران، ع. (1391). آموزه‌هایی از طبیعت در طراحی معماری. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 14(3)، 107-118.
16- صادقی، س. (1389). ساختار و سازه¬های بیونیک در شکل¬دهی به فرم معماری. چاپ اول. انتشارات سوره. تهران.
17- ضرغامی، ا. (1387). تجلی حقیقت طبیعت در فرآیند منظره‌پردازی. هنرهای زیبا، (35)، 103-114.
18- طیاح، س.، مهدی¬زاده سراج، ف، و محمودی زرندی، م. (1399). تبیین فرآیند تفکر طراحی معماری مبتنی بر الهام گیری از الگوهای طبیعت با استفاده از روش استعاره‌ای زالتمن. باغ نظر، 17(91)، 65-80.
19- عبدالمحمدی، ر.، و فیضی، س. (1401). بازشناسی اصول مؤلفه‌های سازنده مساجد دوره ایلخانی نمونه موردی: شهر تبریز. پژوهش‌های معماری نوین، 3(2)، 37-46.
20- فرشچی، ح. ر. (1388). آموزه¬های طبیعت در هنر مهندسی معماری سازه. نخستین همایش سازه و معماری، تهران.
21- گلابچی، م. (1392). طبیعت، منبع الهام: بررسی و نقد آثار سانتیاگو کالاتراوا. موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران. تهران.
22- مدی، ح.، و ایمانی، م. (1397). فناوری بایومیمیک و الهام از طبیعت. فصلنامه علمی پژوهشی نقش جهان، 8(1)، 47-55.
23- مکی نژاد، م. (1387). تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی تزیینات معماری. چاپ اول. سمت. تهران.
24- مهدوی نژاد، م. ج. (1381). هنر اسلامی در چالش مفاهیم معاصر و افق‌های جدید. هنرهای زیبا، 12(12)، 23-32.
25- مهدوی نژاد، م. ج. (1383). حکمت هنر اسلامی. هنرهای زیبا، 19(19)، 66-57.
26- نصر، س. ح. (1384). دین و نظام طبیعت. ترجمه فغفوری، م. ح. انتشارات حکمت. تهران.
27- نقره‌کار، ع. (1394). برداشتی از حکمت اسلامی در هنر و معماری. انتشارات فکر نو. تهران.
28- نقره‌کار، ع.، حمزه¬نژاد، م.، و رنجبر کرمانی، ع. م. (1397). تبیین معماری و شهرسازی مبتنی بر هویت ایرانی – اسلامی. جهاد دانشگاهی. قزوین.
29- نقره‌کار، ع.، و رئیسی، م. م. (1391). تحقق‌پذیری هویت اسلامی در آثار معماری. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 2(7)، 5-12.
30- هاشم¬نژاد، ه.، فیضی، م.، و صدیق، م. (1389). طبیعت‌گرایی در مکتب ذن و تفکر ایرانی-اسلامی با تأکید بر باغ و بازسازی. معماری و فرهنگ، (39)، 105-114.
31- ورنویت، ا. (1385). ظهور و رشد باستان‌شناسی اسلامی. ترجمه مقدم، پ. مجله گلستان هنر، (4)، 35-50.
