مبانیِ مشروعیّت خاتونهای مغول و نقش آن در عملکردهای آنها
محورهای موضوعی : • ادبیات و اندیشه سیاسی
1 - دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
2 - دانشجوی دکتری، گروه تاریخ، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
کلید واژه: سنت قدسی زن, مشروعیّت, قدرت, مغولان, خاتون. ,
چکیده مقاله :
در تمام ادوار تاریخی، حکومتگران برای دستیابی به حکومت، نیازمند کسب مشروعیّت بوده‍اند. در واقع کسب مشروعیت، یکی از عوامل دوام و بقای سیاسی و استمرار سلطة سلطه‍گران به حساب می‍آمده است. در دورة مغولان نیز کسب مشروعیّت برای فرمانروایان آن، اهمیّت بسیاری داشت. در کنار خان‌های مغول، خاتونهای دربار نیز عنصری بسیار تأثیرگذار به حساب می‌آمدند. نکتة قابل توجه در قبایل کوچ‌رو بهویژه مغولان صحراگرد، نوع معیشت و زیست آنها بوده که تعیینکننده اقتدار نیز بوده است. در دوران قبیله‌گی یا پیشاامپراطوری مغولان، زنان یا مادران، جایگاه و اهمیت ویژه‌ای در نهاد خانواده و ساختار قبیله داشتند و گردانندۀ اصلی اقتصاد خانواده به حساب می‌آمدند. آنها در دوران پس از شکل‌گیری امپراطوری توسط مغولان با عنوان خاتونهای دربار، جایگاهی رفیع‌تر از گذشته در حکومت کسب کردند و بالتَّبع برای اعمال نفوذ و اقتدار بیشتر، اقدامات مثبت و منفی بسیاری را انجام می‌دادند. مسئلة محوری و یا به عبارتی دغدغة اصلی پژوهش حاضر، یافتن منشأ قدرت و مبانی مشروعیّت خاتون‌ها بوده است. به بیان دیگر این تحقیق در پی پاسخگویی به پرسشهایی از این قبیل است که سرچشمه و آبشخور قدرت خاتونهای دربار مغولان، از کجا بوده است؟ آیا ارتباط عینی و عملی بین مبانی قدرت با اعمال سیاست (تصمیم‌سازی، تصمیم‌گیری و عملکردها) آنها وجود داشته است؟ در صورت مثبت بودن جواب، چگونه از مبانی در پیشبرد اهداف و اعمال سیاست و قدرت بهره گرفته می‌شد؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که علاوه بر مسائل فرعی، حداقل سه منشأ اصلی مشروعیتزا برای اعمال قدرت توسط خاتون‌ها وجود داشته است که عبارتند از: جایگاه و اهمیّت قدسی زن در سنّت‌های مغولی، اصل و نسب و پایگاه قبیله‌ای و جایگاه همسری یا مادری. در این مقاله سعی شده است تا با استفاده از روش تحلیلِ تاریخی با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با اتکا به منابع اصلی، موضوع مورد نظر بررسی و واکاوی شود.
The acquisition of legitimacy has always been an important matter for the establishment and continuity of a government, and the Mongol Empire was no exception to this rule. Among the Mongol Khans, the sanctity of Genghis Khan's ancestors, his divine legitimacy, and his affiliation with the Chinggisid family were considered foundational elements of legitimacy. In the Mongol political system, in addition to the Khans, the Khātūns also held extraordinary power. During the tribal period or pre-empire era of the Mongols, women held a special significance. After the establishment of the empire, they, as the Khātūns of the court, attained a higher status than before. In fact, Khātūns played an active and influential role in many of the decisions of the government in political, military, social, religious, and other areas, and they easily exercised power in any field. It must be said that behind this influence and authority of the Khātūns, there were certainly important and powerful foundations that enabled them to wield power and exert influence across various domains.
Literature Review
In some studies and articles, general information about the Mongol Khātūns and their exercise of power can be found. These include: the book Women in Iran during the Mongol Era by Shirin Bayani (2018), and articles such as "The Political, Social, and Cultural Status of Women during the Mongol and Ilkhanid Periods" by Elham Malekzadeh (2006), or the article "Examining and Studying the Status of Women and Khātūns in the Mongol Era Based on Historical Evidence and Archaeological Data" by Yadollah Heydari et al. (2012), as well as the article "The Administrative and Political Role of Mongol Khātūns" by Ahmad Faroughbakhsh (2010), the article "Evaluating the Legitimacy of the Mongol Tribes" by Morteza Nouri (1993), and the article "Power and Legitimacy during the Ilkhanid Period" by Hassan Ansari Qomi (1999). Furthermore, the book Mongol Women in Iran: Khātūns by Bruno di Nicola (2017), the thesis Women among the Mongols by Somayeh Melik Onjel (2019), the article Women in the Mongol Empire by Mark Cartwright (2019), and the article Women in Mongol Society by Per Jange Ostermun (2000) are relevant. This study aims to discuss the sources of legitimacy and power of the Khātūns, as well as their actions and decisions.
Methodology
The considerable power and authority of the Mongol Khātūns led the authors of this study to conduct a thorough and in-depth investigation into the origin and source of such power, as well as to discuss the nature and details of their actions and the factors related to them. The goal of this research is to identify and examine the origins and foundations of the Mongol Khātūns' power. The study aims to provide substantiated and reasoned answers to the following questions: What were the foundations of legitimacy and the exercise of power by the Mongol Khātūns? How did they use these foundations in the advancement of their goals? The research methodology is descriptive-analytical in terms of execution and fundamental in terms of purpose. The study utilized documentary (library) data collection methods, with the tool being note taking.
Findings
The findings of the research indicate that, in addition to secondary issues, there are at least three main sources of legitimacy for the exercise of power by the Khātūns. These are: the sacred status of women in Mongol traditions, lineage and tribal base, and the role of motherhood or marriage. According to the sources, women held a special place and significance among the Mongols, and one of the reasons for this is the story of the Mongols' ancestor, Alankua. She became pregnant by the will of God without a husband and gained a celestial and virtuous sanctity. In some historical texts, Alankua is considered to have the same sacred status as the Virgin Mary. Therefore, powerful Khātūns also regarded this issue as an important basis for obtaining and maintaining their position. The preservation of lineage and having a clear family tree held particular importance among the Mongol tribes. This important concept was also a strong foundation for the powerful Khātūns. Any Khātūn who came from a famous and important tribe had a solid backing for exercising power. The role of motherhood or marriage was also an important basis, and Khātūns who played the role of mothers were highly influential and significant.
Conclusion
The results of the paper show that Khātūns were one of the key and influential elements in the Mongol political system, and through their decisions and actions, they brought about fundamental changes in the Mongol government system. They were able to make generals, nobles, princes, and even Khans subordinate to them by exercising power, and with the influence they gained, they could even change the succession process in favor of themselves and their family. Although the Mongol Khans were very powerful, sometimes the Khātūns were the true rulers of the state and engaged in political activities behind the scenes. The influence that the Khātūns had over the Khans and their entourages is evident in the significant actions that took place. Dismissing and appointing ministers, transferring power from one family to another, ordering the execution or exile of enemies, and appointing relatives and co-religionists to important governmental positions were some of the actions of the Khātūns, backed by the foundations of their power and legitimacy. The status and position of women in Mongol beliefs and traditions reflected the power of the Khātūns in political matters, and this position and value had a significant impact on the political, social, and religious dynamics of Mongol society. Furthermore, with the establishment of the Ilkhanid government in Iran, the status and importance of Mongol Khātūns continued and even influenced the position of women who were not of Mongol origin, leading to the governance of powerful women in areas under Mongol domination.
Keywords: Sacred Tradition of Women, Legitimacy, Power, Mongols, Khātūns.
References
Aghabakhshi, Ali, and Mino Afshari Rad (2013) Dictionary of Political Science, 6th edition. Tehran: Čāpār.
Ajorlou, Esmail, and Daniyal Taheri (2015) Getting to Know the Concepts of Public Law: Examining the Concept of "Political Power," scientific supervisor Ali Bahadori Jahromi. Tehran: Pazhūheškadeh-ye Šūrā-ye Negahbān. [In Persian]
Alem, Abdurrahman (1998) Foundations of Political Science. Tehran: Ney. [In Persian]
‘Amīd, Ḥassan (2010) Farhang-e Fārsī. Azizullah Alizadeh, Tehran: Rāh-e Rošd. [In Persian]
Ayati, Abdolmohammad (1993) Taḥrīr-e Tārīḵ-e Vaṣṣāf, 2nd edition. Tehran: Cultural Studies and Research. [In Persian]
Banākatī, Dāvood b. Mohammad (1348) Tārīḵ-e Banākatī, edited by Jafar Shoar. Tehran: National Art Association. [In Persian]
Barkhausen, Joachim (1967) L'Empire Jaune de Genghis Khan, translated by Ardeshir Nikpour. Tehran: Dāvar Panāh.
Bayani, Shirin (2010) Religion and Government in Iran during the Mongol Era, Volume 1, 4th edition. Tehran: Academic Publishing Center. [In Persian]
Bayani, Shirin (2017) Women in Iran during the Mongol Era, 4th edition. Tehran: University of Tehran. [In Persian]
Bayani, Shirin (2021) Religion and Government in Iran during the Mongol Era, Volume 2, 4th edition. Tehran: Academic Publishing Center. [In Persian]
Carpini, Giovanni de Piano (1984) Histoire des Mongols, que nous appelons tartares, translated by Waliullah Shadan. Tehran: Yesāvūlī. [In Persian]
Chao-Pi-Shi Yuan (2003) Histoire Secrète des Mongols, translated by Shirin Bayani, 4th edition. Tehran: University of Tehran. [In Persian]
Ejtehadi, Mostafa (2012) Encyclopaedia of Iranian Women, Volume 1. Tehran: Persian Encyclopaedia Foundation of the Ministry of Science, Research, and Technology. [In Persian]
Emami Khoei, Mohammad Taqi (2021) Turks, Mongols, and the Spread of Iranian Culture. Tehran: Negārestān-e Andīšeh. [In Persian]
Eqbal Ashtiani, Abbas (1986) Mongol History from Genghis's Attack to the Formation of the Timurid Government, 6th edition. Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
ḵāndmīr, Ḡīyāṯ ul-Dīn b. Hamām ul-Dīn (2001) Tārīḵ-e Ḥabīb ul-Sīyar fī Aḵbār Afrād al-Bašar, Volume 3, with an introduction by Jalal al-Din Homaei, 4th edition. Tehran: Ḵayyām. [In Persian]
Grousset, René (2000) L'Empire des Steppes: Attilas, Gengis Khan, Tamerlan, translated by Abdul Hossein Mikdeh, 4th edition. Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian]
Hall, Mary (2001) The Mongol Empire, translated by Nader Mirhosseini. Tehran: Qoqnūs.
Lane, George (2021) Daily Life in the Mongol Empire, translated by Saeed Duroudi. Tehran: Āgāh. [In Persian]
Machiavelli, Niccolo (2004) The Prince, translated by Mahmoud Mahmoud, 2nd edition. Tehran: ʿAṭṭār. [In Persian]
Mo‘īn, Moḥammad (2006) Farhang-e Mo‘īn. Tehran: Ādenā. [In Persian]
Morgan, David (2001) The Mongols, translated by Abbas Mokhbar, 2nd edition. Tehran: Center. [In Persian]
Mostūfī, Ḥamdollāh (1983) Tārīḵ-e Gozīdeh, by Abdul Hossein Navaei, 2nd edition. Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
Naḵǰavānī, Moḥammad b. Hendūšāh (1964) Dastūr ul-Kātīb fī Taʿīīn al-Marātīb, Vol. 2, edited by Abdul Karim Ali Oghli Alizadeh. Moscow. [In Persian]
Plato (1989) Republic, translated by Fu'ad Rouhani. Tehran: Scientific and Cultural.
Rush, Michael (1998) Politics and Society: An Introduction to Political Sociology, translated by Manouchehr Sabouri. Tehran: Samt. [In Persian]
Russell, Bertrand (1988) Power, translated by Najaf Daryabandari. Tehran: Ḵārazmī. [In Persian]
Šabānkāreʾī, Moḥammad b. ʿAlī b. Moḥammad (1984) Maǰmaʿ ul-Ansāb, edited by Mirhashem Mohhaddeth. Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
Ucok, Bahriye (1995) Islamic Devletlerinde Kadin Hukumdarlar, translated by Mohammad Taghi Emami. Tehran: Kūroūš. [In Persian]
Vāleh Eṣfahānī Qazvīnī, Moḥammad Yūsuf (1379/2000) Ḵold-e Barīn: Tārīḵ-e Teīmūrīyān va-Turkamānān, Vols. 6 and 7, edited by Mirhashem Mohhaddes. Tehran: Mīrāṯ-e Maktūb. [In Persian]
Vincent, Andrew (2004) Theories of the State, translated by Hossein Bashiriyeh, 4th edition. Tehran: Ney.
Vladimirtsov, Boris Iakovlevich (2006) Le Régime Social des Mongols: Le Féodalisme Nomade, translated by Shirin Bayani, 4th edition. Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian]
Vladimirtsov, Boris Iakovlevich (2015) Genghis Khan, translated by Shirin Bayani, 4th edition. Tehran: Asāṭīr. [In Persian]
Watt, Jones (1991) Masters of Political Thought, translated by Ali Ramin, 3rd edition. Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]
Weber, Max (1989) Basic Concepts of Sociology, translated by Ahmad Sadraei. Tehran: Dānešgāhī. [In Persian]
Weber, Max (1995) Economy and Society, translated by Abbas Manouchehri and others. Tehran: Mūlā.
آیتی، عبدالمحمد (1372) تحریر تاریخ وصاف، چاپ دوم، تهران، مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
آجرلو، اسماعیل و دانیال طاهری (1395) آشنایی با مفاهیم حقوق عمومی، بررسی مفهوم «قدرت سیاسی»، ناظر علمی علی بهادری جهرمی، تهران، پژوهشکده شورای نگهبان.
آقابخشی، علی و مینو افشاری راد (1383) فرهنگ علوم سیاسی، ویرایش ششم، تهران، چاپار.
ابن بطوطه (۱۳۷۶) سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، تهران، سپهر نقش.
ابن عبری (1364) تاریخ مختصرالدّول، ترجمه تاج¬پور و ریاضی، تهران، اطلاعات.
اجتهادی، مصطفی (۱۳۸۲) دایره¬المعارف زن ایرانی، جلد 1، تهران، بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
استرآبادی، میرزا محمدخان (۱۳۸۸) فرهنگ ترکی به فارسی سنگلاخ، تلخیص حکیم محمد خوئی، تبریز، شهاب.
افلاطون (1368) جمهوری، ترجمه فواد روحانی، تهران، علمی و فرهنگی.
اقبال آشتیانی، عباس (1365) تاریخ مغول از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر.
امامی خوئی، محمد تقی (1400) ترکان، مغولان و گسترش فرهنگ ایران، تهران، نگارستان اندیشه.
انصاری قمی، حسن (1378) «قدرت و مشروعیّت در دوره ایلخانان مغول»، نشریة معارف، دورة شانزدهم، شمارة 3، صص 73-84.
اوچوک، بحریه (۱۳۷۴) زنان فرمانروا، ترجمه محمدتقی امامی، تهران، کوروش.
بارکهاوزن، یواخیم (۱۳۴۶) امپراطوری زرد، ترجمه اردشیر نیکپور، تهران، داورپناه.
بناکتی، داود بن محمد (۱۳۴۸) تاریخ بناکتی، تصحیح جعفر شعار، تهران، انجمن آثار ملی.
بیانی، شیرین (1389) دین و دولت در ایران عهد مغول، جلد 1، چاپ چهارم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
--------- (1397) زن در ایران عصر مغول، چاپ چهارم، تهران، دانشگاه تهران.
--------- (1400) دین و دولت در ایران عهد مغول، جلد 2، چاپ چهارم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
کارپینی، جیووانی (1363) سفرنامه پلان کارپن، ترجمه ولی¬الله شادان، تهران، یساولی.
تسف، ولادیمیر (1386) نظام اجتماعی مغول فئودالیسم خانه به¬دوشی، ترجمه شیرین بیانی، چاپ چهارم، تهران، علمی و فرهنگی.
------------ (1395) چنگیزخان، ترجمه شیرین بیانی، چاپ چهارم، تهران، اساطیر.
جوینی، عطاملک (۱۳۹۱) تاریخ جهانگشای، ج 1، تصحیح محمد قزوینی، چاپ سوم، تهران، نگاه.
چائوپی شه، یوان (۱۳۸۲) تاریخ سری مغولان، ترجمه شیرین بیانی، چاپ چهارم، تهران، دانشگاه تهران.
حاتمی، محمدرضا (۱۳۸۴) مبانی مشروعیّت حکومت در اندیشه سیاسی شیعه، تهران، مجد.
خالقی، علی (۱۳۸۱) مشروعیّت قدرت از دیدگاه امام خمینی، جلد 1، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خواندمیر، غیاث¬الدین بن همام¬الدین (1380) تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، جلد 3، با مقدمه جلال¬الدین همایی، چاپ چهارم، تهران، خیام.
راسل، برتراند (1367) قدرت، ترجمه نجف دریابندری، تهران، خوارزمی.
راش، مایکل (۱۳۷۷) جامعه و سیاست، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، سمت.
رامپوری، غیاث¬الدّین (۱۲۴۲ق) غیاث الغات، جلد ۱، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، کانون معرفت.
سطوت، ایمان (1389) مؤلفه¬های قدرت در دولت اسلامی، سایت راسخون.
شبانکاره‌ای، محمد بن علی بن محمد (1363) مجمع¬الانساب، میرهاشم محدث، تهران، امیرکبیر.
عالم، عبدالرحمن (1377) بنیادهای علم سیاست، تهران، نشرنی.
عمید، حسن (1389) فرهنگ فارسی، عزیزالله علیزاده، تهران، راه رشد.
کاشغری، محمود بن حسین بن محمد (۱۳۷۵) دیوان لغات الترک، ترجمه و تنظیم محمد دبیرسیاقی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
گروسه، رنه (1379) امپراطوری صحرانوردان، عبدالحسین میکده، چاپ چهارم، تهران، علمی و فرهنگی.
لین، جرج (1400) زندگی روزمره در امپراطوری مغول، سعید درودی، تهران، آگاه.
ماکیاولی، نیکلا (1384) شهریار، ترجمه محمود محمود، چاپ دوم، تهران، عطار.
مستوفی، حمدالله (1362) تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوائی، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
معین، محمد (1386) فرهنگ معین.
تهران، اَدِنا.
مورگان، دیوید (1380) مغول¬ها، ترجمه عباس مخبر، چاپ دوم، تهران، مرکز.
میرخواند، خاوند شاه (1375) روضه الصّفا، جلد 4 و 5، تلخیص عباس زریاب، چاپ دوم، تهران، علمی.
نخجوانی، محمد بن هندوشاه (۱۹۶۴) دستور الکاتب فی تعیین المراتب، ج دوم، عبدالکریم علی اوغلی علیزاده، مسکو.
واله اصفهانی قزوینی، محمدیوسف (۱۳۷۹) خلد برین، تاریخ تیموریان و ترکمانان، روضة 6 و 7، به کوشش میرهاشم محدث، تهران، میراث مکتوب.
وبر، ماکس (1368) مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی، ترجمه احمد صدرایی، تهران، دانشگاهی.
-------- (۱۳۷۴) اقتصاد و جامعه، ترجمه عباس منوچهری و دیگران، تهران، مولی.
وت، جونز (1370) خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمه علی رامین، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر.
وینسنت، اندروید (۱۳۸۳) نظریه¬های دولت، ترجمه حسین بشیریه، چاپ چهارم، تهران، نشرنی.
هال، مری (۱۳۸0) امپراتوری مغول، نادر میرحسینی، تهران، ققنوس.
همدانی، رشیدالدین فضل¬¬الله (1394) جامع التواریخ، جلد 1، 2 و3، تصحیح و تحشیة محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران، میراث مکتوب.
Cartwright, M. (2019 October 30) Women in the Mongol Empire. World History Encyclopedia. Retrieved from https://www.worldhistory.org/article/1466/women-in-the-mongol-empire.
De Nicola, Bruno. (2017) Women in Mongol Iran: The Khatuns, 1206-1335. Edinburgh University Press.
Öncel, Sümeyye Melek (2019) Yüksek Lisans Tezi. Danişma; Dr. Ogr.Uyesi Mustafa AKKUS. Moğollarda Kadın. Konya.
Per Inge Oestmoen (2000) ”Women in mongol society”, The Realm of The Mongols.
