تبیین مفاهیم حکمت اشراقی در خانه ایرانی
محورهای موضوعی : مواجهه اندیشه‌های فلسفی در درون سنت اسلامی
تکامه عباس نیا طهرانی
1
,
خسرو صحاف
2
,
حسن رضائی
3
,
ابوالقاسم قوام
4
1 - دانشجوي دکتري، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ايران
2 - استاديار، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ايران
3 - استادیار، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ايران
4 - گروه معماري، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامي، مشهد، ایران؛ دانشيار دانشکده زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ايران
کلید واژه: حکمت اشراقی, خانۀ ایرانی, معماری, معنويت, خیال, الگو و نماد, سهروردی,
چکیده مقاله :
حکمت اشراقی، حکمتی بحثی ـ ذوقی و نورمحور است که با دربرداشتن مفاهیم حکمی ایرانی‌ـ اسلامی، تأثیر بسزایی در هنر و معماری ایرانی داشته است. این نوشتار به بررسي نحوۀ کاربرد و تأثیر آراء حکمت اشراقی، بعنوان معیار و منبع الهامی برای معماری و ساخت خانه‌هایی براساس معنویت پرداخته است. هدف اصلی مقاله آنست که با توجه به مفاهیم حکمت اشراقی، قدمی را بمنظور ارتقاء طراحی و معماری خانه‌های ایرانی در زمان حاضر بردارد. در این راستا، ابتدا با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی، به تبیین مفاهیم و آراء حکمت اشراقی سهروردی پرداخته شده و در وهلۀ بعد، نمود و کاربرد این مفاهیم و نظریات در معماری خانۀ ایرانی، مورد بررسی قرار گرفته است. بعبارت دیگر، تلاش میکنیم با تحلیل مبانی و مفاهیم حکمت اشراقی و تطبیق آنها بر معماری و ساخت خانۀ ایرانی، بتوانیم نمود مفاهیم حکمی ـ اشراقي را در آن مشاهده کنیم و خانۀ ایرانی را مجلی و مظهر آموزه‌های حکمت اشراقی قرار دهیم تا سرانجام، از این طریق به اصول و مبانی مشخصی بعنوان الگو و معیار در طراحی و ساخت خانه‌هایی توأم با معنویت دست یابیم.
Illuminationist philosophy is a discoursive-intuitive and light-centered school of philosophy. It has exercised a significant effect on Iranian art and architecture because of the Iranian-Islamic philosophical concepts that it employs. The present paper examines the effects of Illuminationist views as a common language for the design of spiritual houses in the contemporary era. Hence, following a descriptive-analytic method, the authors initially explain some of the concepts and ideas in Suhrawardī’s Illuminationist philosophy and then examine their manifestation in the architecture of Iranian houses.
آذریان، حسین؛ هلاله، علی؛ همّتی، محمدمهدی (1392) «اهمیت فضای خالی در معماری ایرانی»، اوّلین همایش منطقه‌‌يي معماری پایدار و شهرسازی ایذه (خشت اوّل)، ایذه.
آقاییمهر، معین؛ میرهاشمینسب آستانه، سیّدصادق؛ دانشجو، خسرو؛ خیاطزنجانی، محمد (1397) «تناظر جلوه‌های نور در اندیشه‌های سهروردی و معماری دورۀ صفویه»، نقش جهان، سال8، شمارة 2، ص131-123.
اردلان، نادر؛ بختیار، لاله (۱۳۷۹) حسّ وحدت، ترجمۀ حمید شاهرخ، اصفهان: نشر خاک.
اسفندیار، رجبعلی؛ رجایی‌نژاد، محمد (1392) «اندیشۀ سیاسی شیخ شهاب‌الدین سهروردی»، سیاست متعالیه، شمارة 3، ص137-121.
امیری خوشکار وندانی، سمیه (۱۳۹۵) «بررسی مفهوم‌شناختی نشانه و رمزگان در معماری و شهرسازی با تأکید بر معماری و شهر اسلامی»، مديريت شهری و روستايی، شمارة 43، ص ۴۲۳-۴۴۴.
بقائی دائمی، عبداله؛ رئیس‌سمیعی، محمدمهدی (1395) «بازشناسی و تبیین مفهوم نور و ظلمت از دیدگاه سهروردی در معماری اسلامی»، دومین کنگرۀ بین‌المللی علوم زمین و توسعۀ شهری، تبریز.
بلخاري قهی، حسن (1394) مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، تهران: سورۀ مهر.
پاکدل، محمدرضا؛ ذبیحی، حسین؛ نقی‌زاده، محمد (۱۳۹۵) «مدیریت مؤلفه‌های اجتماعی و انسانی در مسکن مطلوب اسلامی»، مديريت شهری و روستايی، شمارة 43، ص۵۱-۶۶.
پرتوی، پروین؛ باقریان، محمدصابر (1396) «بررسی مقایسه‌‌يي تطبیقی معنای مرکز در آراء مکتب اصفهان و اندیشۀ هایدگر»، باغ نظر، شمارة 48، ص30-17.
پیرنیا، محمدکریم (1383) سبکشناسی معماری ایرانی، تهران: سروش دانش.
تقي‌زاده، محمد (1378) «حکمت سلسله مراتب در معماري و شهرسازي»، مجموعه مقالات دومين کنگرۀ معماری و شهرسازی ايران، ج3، تهران: سازمان ميراث فرهنگي.
حمزه‌نژاد، مهدی؛ دشتی، مینا (۱۳۹۵) «بررسی خانه‌های سنّتی ایرانی از منظر پدیدارشناسان و سنت‌گرایان معنوی»، نقش جهان: مطالعات نظری و فناوری‌های نوین معماری و شهرسازی، سال ۶، شمارة ۲، ص ۲۴-۳۵.
خادمجعفري، حامده (۱۳۸۵) «فرشتهشناسی در حكمت اشراق»، به راهنمایی علی‌محمد کشفی، پاياننامۀ كارشناسیارشد، دانشکدۀ فلسفه و کلام، دانشگاه شيراز.
دوستدار کلکناری، زهرا؛ قارخانی، علیرضا (1395) «نقش خیال در معماری ایرانی»، دومین کنفرانس سالانۀ پژوهشهای معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، تهران.
دیبا، داراب (1378) «الهام و برداشت از مفاهیم بنیادی معماری ایران»، نشریۀ معماری و فرهنگ، شمارة 1، ص106-97.
رازقی، علیرضا (1391) «زیبایی‌شناسی نور شهاب‌الدین سهروردی و تأثیر اندیشۀ ایرانی و اسلامی در آن»، حکمت و معرفت، سال 7، شمارة 4، ص 11-6.
رضی، هاشم (1379) حکمت خسروانی: سیر تطبیقی فلسفه و حکمت و عرفان در ایران باستان، تهران: بهجت.
زلفی‌پور، نیره (۱۳۹۱) «استفاده از الگوی سلسله‌مراتب فضایی در مجتمعهای مسکونی با رویکرد احیای هویت معماری اسلامی ـ ایرانی»، همایش ملّی معماری و شهرسازی ایرانی ـ اسلامی، مشهد: مؤسسۀ آموزش عالی خاوران.
سجّادی، سیّدجعفر (1370) فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.
سهروردی، شهاب‌الدین‌یحیی (1375) مجموعۀ مصنفات، تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي.
سیاهکوهیان، هاتف (1391) «تأثیر عرفان اسلامی بر معماری ایرانی با تأکید بر تزیینات گنبد سلطانیه»، فصلنامۀ تخصصی عرفان اسلامی، شمارة 34، ص 64-48.
شفیعی، فاطمه؛ فاضلی، علیرضا (1392) «زیبایی و شأن وجودی آن نزد سهروردی»، پژوهشهای هستیشناختی، سال 2، شمارة 3، ص 122-101.
شیرین‌جانی، سمیه؛ صمدی‌فرد، زهرا؛ شریفیان، سیّدعلی (1394) «بازشناسی مفهوم و عملکرد ایوان در معماری ایرانی با تأکید بر تأثیرگذاری در ساختار معماری»، کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی.
صحاف، خسرو (1395) «معنا در معماری ایرانی»، هویت شهر، سال10، شمارة 25، ص60ـ51.
طبسی، محسن؛ فاضل‌نسب، فهیمه (1391) «بازشناسی نقش و تأثیر جریانهای فکری عصر صفوی در شکلگیری ورودی مساجد مکتب اصفهان»، نشریۀ هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، سال 17، شمارة 3، ص91ـ81.
طوفان، سحر (1382) «افسونگری آب»، نشریۀ پیام سبز، شمارة 24، ص 15ـ12.
ظفرنوایی، خسرو (1396) «بررسی مفهوم عرفانی فضای تهی در معماری اسلامی ـ ایرانی»، مطالعات هنر اسلامی، شمارة 27، ص74-57.
عینیفر، علیرضا (1382) «الگویی برای تحلیل انعطافپذیری در مسکن سنّتی ایران»، هنرهای زیبا، شمارة 13، ص77-64.
كفشچیانمقدم، اصغر؛ منصوری، امیر؛ شمسیزاده ملکی، روحالله (1392) «بررسی تزیینات معماری سنّتی ایران از منظر دیوارنگاری»، نشریۀ هنرهای زیبا، سال ۱۸، شمارة ۳، ص 65-57.
محمدی، نیلوفر؛ جانی‌پور، بهروز (1396) «بازآفرینی مفهوم فضا در معماری اسلامی ایران»، نخستین کنفرانس ملّی بسوی شهرسازی و معماری دانش‌بنیان، تهران.
ملکی، مرتضی (1396) معنا در معماری، تهران: روشن‌پژوه.
موسوی راد، مریم؛ احمدوند، پوران؛ علم‌بیگی، مهدی (۱۳۹۵) «معماری و شهرسازی اسلامی از منظر حکمت وجود»، مديريت شهری و روستايی، شمارة 43، ص۴۵۳-۴۸۰.
نایبی، فرشته (1381) حیات در حیاط، تهران: نزهت.
نصر، سیدحسین (۱۳۸۱) معرفت و معنویت، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
نقره‌کار، عبدالحمید (1387) درآمدی بر هویت در معماری اسلامی، تهران: پیام سیما.
هادیان‌پور، محمد؛ دارابی، نازنین (1393) «تأثیر حیاط بر درون‌گرایی خانه‌های سنّتی در ایران»، اوّلین کنفرانس ملّی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعۀ پایدار، تهران.
هاشمی اردکانی، سیّدحسن؛ نوروزی، رضاعلی؛ بختیارنصرآبادی، حسنعلی (1387) «درآمدی بر معرفت‌شناسی سهروردی و دلالت‌های تربیتی آن»، تربیت اسلامی، سال3، شمارة 6، ص 180ـ161.
