بررسی نقش استعاره‌های مفهومی در تحول سبکهای ادبی (با تکیه بر استعاره‌های حوزة بدن در اشعار فرخی سیستانی، انوری و حافظ)
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایرانمحمد طاهری 1 , معصومه ارچندانی 2
1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.
2 - دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان
کلید واژه: استعارة مفهومی, شگرد ذهن برای مفهوم‌سازی امور انتزاعی است. ذهن به کمک این سازة بنیادین می‌کوشد برخی از امور ناملموس را برای خود ملموس سازد و با آن بیندیشد. از این‌رو انتظار می‌رود که با تغییر آن, شاهد تغییر در کلان‌سیستم‌های وابسته به اندیشه نیز باشیم. از جمله این کلان‌سیستم‌ها, سبکهای ادبی‌اند که عوامل زیادی در تغییر آنها دخالت دارد. این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی می‌کوشد به این سؤال پاسخ دهد که تغییر استعاره‌های مفهومی در زمان, چه تأثیری در تغییر سبکهای ادبی دارد و برای پاسخ به آن, استعاره‌های مفهومی حوزة بدن را که شامل واژه‌های «دست, چشم, دل و سر» است, در منتخبی از اشعار فرخی سیستانی, انوری و حافظ ردیابی می‌کند و با تحلیل اطلاعات به‌دست‌آمده, به کمک نظریه¬های سبک‌شناسی شناختی و سبک‌شناسی درزمانی, نتیجه می‌گیرد که استعاره‌های مفهومی در طول زمان دچار تغییراتی معنی‌دار شده‌اند که همسو با تحولات سبکهای ادبی و از متغیرهای اثرگذار بر تحول سبک‌ها بوده است. ,
چکیده مقاله :
استعارة مفهومی، شگرد ذهن برای مفهوم‌سازی امور انتزاعی است. ذهن به کمک این سازة بنیادین می‌کوشد برخی از امور ناملموس را برای خود ملموس سازد و با آن بیندیشد. از این‌رو انتظار می‌رود که با تغییر آن، شاهد تغییر در کلان‌سیستم‌های وابسته به اندیشه نیز باشیم. از جمله این کلان‌سیستم‌ها، سبکهای ادبی‌اند که عوامل زیادی در تغییر آنها دخالت دارد. این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی می‌کوشد به این سؤال پاسخ دهد که تغییر استعاره‌های مفهومی در زمان، چه تأثیری در تغییر سبکهای ادبی دارد و برای پاسخ به آن، استعاره‌های مفهومی حوزة بدن را که شامل واژه‌های «دست، چشم، دل و سر» است، در منتخبی از اشعار فرخی سیستانی، انوری و حافظ ردیابی می‌کند و با تحلیل اطلاعات به‌دست‌آمده، به کمک نظریه های سبک‌شناسی شناختی و سبک‌شناسی درزمانی، نتیجه می‌گیرد که استعاره‌های مفهومی در طول زمان دچار تغییراتی معنی‌دار شده‌اند که همسو با تحولات سبکهای ادبی و از متغیرهای اثرگذار بر تحول سبک‌ها بوده است.
The conceptual metaphor is the mind’s technique for conceptualizing affairs. The mind tries to conceive and contemplate some intangible affairs for itself with the help of this fundamental construct. Hence, it is expected that by changing it, we will also see a change in thought-related macro-systems. Among these macrosystems are literary styles that have many factors involved in changing them. This article tries to answer the question of how the change of conceptual metaphors in time has an effect on the change of literary styles through analytical-descriptive method. To answer it, we trace the conceptual metaphors related to the body, which include the words "hand, eye, heart and head", in a selection of poems by Farrokhi Sistani, Anvari and Hafez. By analyzing the obtained information, we conclude that conceptual metaphors have undergone significant changes over time that are in line with the evolution of literary styles and are variables affecting the evolution of styles.
استاک‌ول، پیتر (1393) درآمدی بر شعرشناسی شناختی، ترجمه لیلا صادقی، تهران، مروارید.
افراشي، آزيتا و دیگران (1394) «استعاره‌هاي مفهومي در زبان فارسي؛ تحليلي شناختي و پيكره‌مدار»، زبان‌شناخت، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، سال ششم، شمارة دوم، پاييز و زمستان، صص 39-61.
انوری ابیوردی، اوحدالدین محمد بن محمد (1337) دیوان قصاید و غزليات و مقطعات، ج 1، تصحيح مدرس رضوی، تهران، بنگاه ترجمه.
حافظ، شمس¬الدین محمد (1367) دیوان حافظ، [درباره زندگی و آثار بیدل دهلوی]، تصحیح قزوینی و غنی، تهران، اساطیر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366) شاعر آینه‌ها، تهران، آگاه.
صفوی، کوروش (1396) استعاره، تهران، علمی و فرهنگی.
علیپور، ساناز و دیگران (1395) «معرفی ام‌آی‌پی: روشی برای شناسایی استعاره در گفتمان»، مجلة زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، دانشگاه فردوسی مشهد، شمارة پیاپی 14، صص 111-139.
فتوحی، محمود (1385) بلاغت تصویر، تهران، سخن.
------------ (1395) سبک‌شناسی، نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران، سخن.
فرخی سیستانی، علی بن جولوغ (1385) دیوان اشعار، به کوشش محمد دبیرسیاقی، چاپ هفتم، تهران، زوار.
کوِچش، زُلتَن (1393) مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره، ترجمه شیرین پورابراهیم، تهران، سمت.
لیکاف، جورج و مارک جانسون (1396) استعاره‌هایی که باور داریم، ترجمه راحله گندمکار، تهران، علمی و فرهنگی.
هاشمی، زهره (1389) «نظریة استعارة مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون»، ادب‌پژوهی، شماره 12، صص 119-140.
Habeeb Al-Saeedi (2016) “A Cognitive Stylistic Analysis of Simon's Lyric the Sound of Silence”, The Journal of University of Qadisiyah, •pp: 16-35.
Lakoff, G.(1993) “The Contemporary Theory of Metaphor, in Methafor and Thought”, Combridge University Press, pp: 257-202.
